روزجهانی شیر مادر

مقدمه :  مقدمه :

همه مادران به طور طبیعی وغریزی علاقمند به تغذیه فرزندان خود با شیر مادر هستند و سعی دارند بهترین مراقبت و تغذیه را برای آنان فراهم نمایند. اما شیردهی و تغذیه شیرخوار با شیرمادر فرآیندی است که نیاز به آموختن و کسب مهارت های لازم دارد که با وجود انگیزه و علاقمندی مادران و حمایت اطرافیان تسهیل می گردد. 
مادران نیاز دارند که وضعیت صحیح در آغوش گرفتن و به پستان گذاشتن شیرخوار، روش مطلوب تغذیه با شیرمادر،دوشیدن شیر ،راه های حفظ تداوم و افزایش شیرمادر، مقابله با مشکلات پستانی..... را بدانند، تمرین و کسب تجربه کنند، مورد حمایت قرار گیرند و به نگرانی ها و سؤالات آنان پاسخ کاربردی و صحیح داده شود. کارکنان بهداشتی درمانی نیاز دارند که مادران را در دوران بارداری آماده نموده و از اولین ثانیه های پس از تولد برای تماس پوستی و شیر دادن به نوزاد کمک کرده ،آموزش داده و به آنان اعتماد به نفس بدهند و آن ها را برای پیشگیری و حل مشکلات شیردهی کمک نموده و تا موفقیت کامل پیگیری نمایند. از سوی دیگر حضور مؤثر، فعال و حمایت اطرافیان و نزدیکان مادر از ارکان مهم موفقیت مادر در امر شیردهی است.  
این کتابچه که به پرسش های رایج مادران پاسخ می دهد، می تواند مورد استفاده هر سه گروه فوق قرار گیرد و امید است در تغذیه موفق شیرخواران با شیرمادر مؤثر باشد.


1-روش مطلوب و صحیح تغذیه شیرخوار چگونه است؟
برقراری تماس پوستی با نوزاد بلافاصله پس از تولد و شروع تغذیه نوزاد با آغوز ظرف ساعت اول تولد، تغذیه انحصاری شیرخوار با شیرمادر بطور مکرر ، در شب و روز و در هر وعده بطور نامحدود برای 6 ماه اول عمر توصیه می شود. منظور از تغذیه انحصاری با شیرمادر آن است که شیرخوار در 6 ماه اول نیاز به آب، مایعات یا غذاهای دیگر ندارد. (مصرف ویتامین و مواد معدنی مجاز است.) پس از پایان 6 ماهگی باید غذاهای کمکی به شیرخوار داده شود، تنوع و مقدارغذاها بتدریج افزایش یافته لازم به ذکر است که تغذیه شیرخوار با شیرمادر ادامه دارد. ضمنا استفاده از شیشه و پستانک منع می شود. در سال دوم ، استفاده از غذاهای خانواده همراه با ادامه تغذیه باشیرمادر در تامین نیازهای تغذیه ای شیرخوار حائز اهمیت است.

2-چرا تغذیه با شیرمادر توصیه می شود ؟

 تغذیه با شیرمادر نیازهای تغذیه ای شیرخواران را  تامین نموده و بهترین الگوی رشد و تکامل مطلوب کودکان را فراهم می کند. شیرمادر یک مایع بی نظیر و زنده حاوی عوامل ضد عفونت است که شیرخوار را در مقابل بسیاری از بیماری ها و عفونت ها (مثل اسهال و  عفونت های گوارشی و تنفسی، عفونت گوش، آسم و اگزما و آلرژی....) محافظت می کند و مرگ و میر ناشی از این بیماری ها را کاهش می دهد و همچنین احتمال چاقی و بیماری های مزمن از جمله: بیماری های قلبی عروقی، پرفشاری خون، سرطان ها و دیابت را در بزرگسالی کاهش می دهد.
شیر هر مادری برای فرزند خودش بهترین است و ترکیب آن براساس تغییر نیازهای او برحسب سن شیرخوار و حتی در هروعده تغییر می کند. 
تغذیه با شیرمادر به رشد و تکامل فک و صورت کمک کرده و از پوسیدگی دندان پیشگیری می کند. امکان تکلم بهتر، هوش بالاتر و کسب مهارتهای تکاملی وتحصیلی بهتر را در آینده فراهم می کند.
تغذیه با شیرمادر تامین کننده گرما، صمیمیت، نزدیکی و تماس مادر وکودک است که نتیجه آن ارتقاء تکامل جسمی و عاطفی کودک است. بعلاوه شیرمادر همیشه و همه جا در دسترس است و نیازی به خریدن، آماده کردن، تجهیزات و ذخیره سازی ندارد. 
 شیردهی برای مادران نیز مزایای فراوانی دارد : پیشگیری از کم خونی، سرطان پستان، شکستگی گردن استخوان ران در سنین کهولت و تاخیر در شروع قاعدگی و بارداری مجدد پس از زایمان از مزایای شیردهی برای مادران است و نیز وزن اضافی دوران بارداری را زودتر از دست می دهند.

3-  اهمیت تغییر ترکیب شیر مادر چیست؟ 
ترکیب شیر مادر همراه با رشد شیر خوار، در طول هر وعده  تغذیه شیرخوار ، بین دفعات مختلف شیردهی و نیز در طول روز تغییر می کند. در روزها ی اول پس از زایمان پستان ها آغوز تولید می کنند. مواد ایمنی بخش آغوز برای حفاظت نوزاد در برابر عفو نت ها حیاتی است. پس از آغوز، شیرانتقالی است که از 7 الی 10 روز پس از تولد تا 2 هفتگی است وسپس شیر رسیده ترشح می شود. درشیر رسیده ، پروتئین کمتر، اما ویتامین های محلول در آب ،لاکتوز و چربی بیشتری وجود دارد. مکیدن های مکرر شیرخوار مقدار شیر مادر را افزایش می دهد.بعلاوه در شروع هر وعده شیردهی چربی شیر مادر کم است که بتدریج میزان آن  بیشتر می شود. 
شیر پیشین- شیری که در ابتدای هر وعده شیردهی از پستان ها خارج می‌شود، رقیق تر بوده و آب مورد نیاز شیرخوار را تامین می کند و حاوی مقادیر فراوان پروتئین، لاکتوز و سایر مواد مغذی است. شیر پسین - در انتهای هر وعده شیردهی از پستان هاخارج می شود، سرشار از چربی بوده و انرژی مورد نیاز شیرخوار را تامین می کند. به همین دلیل تغذیه با شیر مادر را در هر وعده نباید به سرعت خاتمه داد و شیرخوار را از پستان جدا کرد ، بلکه باید اجازه داد تغذیه با شیر مادر تا زمانی که کودک می خواهد ، ادامه یابد تا شیر چرب انتهایی را دریافت کند .

4-آغوز چیست و چرا تغذیه نوزاد با آغوز تاکید می شود ؟

  شیری که پستان ها در دو سه روز اول پس از زایمان تولید می کنند، آغوز یا ماک یا کلستروم نامیده میشود که غلیظ و زرد رنگ و یا به رنگ روشن و سرشار از مواد ایمنی بخش است و نوزاد را در برابر عفو نتها محافظت میکند به حدی که آن را اولین واکسن نوزاد می نامند. در مقایسه با شیری که پس از آن تولید می شود،‌دارای مقدار بیشتری پروتئین و ویتامین های محلول در چربی و برخی مواد معدنی مثل سدیم و مقدار کمتری چربی و ویتامین های محلول در آب است. گرچه حجم  آغوز محدود است و در هر نوبت شیر دهی ممکن است حتی بیش از یک یا دو قاشق مربا خوری در هر پستان نباشد،‌اما نیاز  نوزاد هم در همین حد است. جریان شیر از روز سوم تا ششم بعد از زایمان برقرار می شود. 



5-تغذیه با شیر مصنوعی( شیرخشک) چه مضراتی دارد ؟
ترکیب شیر مصنوعی یکسان است و مانند شیر مادر تغییر نمی کند. هورمون ها،آنزیم ها، انواع املاح و نحوه جذب آن ها و صدها فاکتور ایمنی بخش موجود در شیرمادر، در شیرمصنوعی وجود ندارد. بعلاوه کودکان از فواید شیر مادر در ارتقاء بهره هوشی و همچنین از فواید عاطفی تغذیه با شیر مادر و امنیت روانی ناشی از آن در دوران بلوغ محروم می شوند و این امر بر تکامل روانی اجتماعی کودک در آینده اثر می گذارد.
احتمال آلوده شدن هنگام تهیه و طرز تهیه نادرست یعنی رقیق یا غلیظ درست کردن شیر مصنوعی کودک را با بیماری و دریافت ناکافی یا زیاد مواد مغذی و در نتیجه کاهش رشد ، سوءتغذیه، گرسنگی و بیقراری .... مواجه میکند.
برخی دیگر از خطرات تغذیه با شیر مصنوعی عبارتند از: ابتلاء شیرخوار به بسیاری از بیماری ها (مثل اسهال واستفراغ،دل دردهای قولنجی، عفونت های گوش و ادراری ، مننژیت، اگزما،آسم.....)،احتمال ابتلاء به چاقی، بیماری های قلبی و عروقی و بیماری قند نیز در بزرگسالی بیشتر می شود. ضمنا مادر هم از فواید شیر دهی محروم می شود. هزینه خرید شیر مصنوعی چندین برابر هزینه مورد نیاز برای تغذیه صحیح مادر است.

6-آیا می توانم به شیرخوارم  پستانک ( گول زنک ) بدهم؟
رایج ترین و بدترین راه آرام کردن شیرخوار دادن پستانک به اوست. مکیدن از نیازها و غرایز طبیعی کودک است.شیر خوار  این نیاز خود را با مکیدن پستان مادر ارضا می کند . اگر انگشتان دستش را بمکد خیلی بهتراز وابسته شدن به پستانک است. 
از معایب و مضرات استفاده از پستانک و سرشیشه میتوان به موارد ذیل اشاره نمود :
1.پستانک به سهولت آلوده می شود و شیرخوار را بیمار می کند، تمیز کردن و ضدعفونی کردن آن ساده نیست،
2. در بلند مدت به شکل و حالت فک ،دهان و دندان های کودک لطمه می زند. 
3. سردر گمی شیرخوار در مکیدن و امتناع او از گرفتن پستان مادر( که این مسئله باعث کوتاه  شدن طول مدت مکیدن در شبانه روز،کوتاه شدن مدت تغذیه با شیر مادر و قطع شیردهی می گردد) 
4. کاهش دفعات تغذیه با شیرمادر و در نتیجه کندی افزایش وزن شیر خوار، اثر سوء بر هوش کودک،
5. آثار زیانبار بر تکامل روانی اجتماعی و تکلم کودک، اثر سوء بر تمایل کودک برای تقلید صداها وهوشمندی او
6. عفونت گوش میانی، عفونت قارچی دهان ،برفک و پوسیدگی دندان ورشد دندانی نامناسب شیرخواران
7. وابستگی مداوم شیرخوار به آن
8. افزایش احتمال حاملگی زودرس مادر  و افزایش احتمال آبسه پستان در برخی مادران
برخی از این  اثرات نامطلوب دائمی است و اصلاح پیامدهای آن در مراحل بعدی زندگی بی نهایت مشکل است .